dziecko z zaburzeniami integracji sensorycznej w przedszkolu

Terapia integracji sensorycznej (SI) Terapia integracji sensorycznej może być prowadzona wyłącznie przez certyfikowanego terapeutę, a jej podstawą jest diagnoza. Terapia integracji sensorycznej określana jest mianem „naukowej zabawy”. Podczas sesji dziecko huśta się w hamaku, toczy w beczce, jeździ na deskorolce czy balansuje na Celem niniejszego artykułu jest zwrócenie uwagi specjalistów, a przede wszystkim nauczycieli pracujących z dziećmi na złożoną problematykę zaburzeń przetwarzania sensorycznego, podano przykłady najczęstszych objawów, a także zaproponowano przykłady strategii, mające ułatwić pobyt dziecka w przedszkolu. RODZAJ ZAJĘĆ Integracja sensoryczna Zajęcia odbywają się indywidualnie, po wcześniejszej diagnozie. Ćwiczenia są prowadzone przez certyfikowanego specjalistę, w sali wyposażonej w profesjonalny, wysokiej jakości sprzęt do terapii. 120zl Diagnoza integracji sensorycznej Diagnoza integracji sensorycznej ma na celu określenie przebiegu procesów integracji sensorycznej w odniesieniu Podobnie, jak przy trudnościach dotykowych u dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej, wyróżniamy nadwrażliwość i podwrażliwość na bodźce wzrokowe. Dziecko nadmiernie reagujące na bodźce wzrokowe może: źle czuć się w bardzo jasno oświetlonych pomieszczeniach; unikać kontaktu wzrokowego z ludźmi; mieć problemy z czytaniem; Należy jednak zaopatrzyć się w materiały, które potrzebne są do wykonania ścieżki sensorycznej: Niskie pojemniki, pudełka, woreczki, poszewki na poduszki - do których wsypiemy/włożymy materiały. Kartony, koce – do których przymocujemy, przyszyjemy lub przykleimy elementy po których będzie stąpało dziecko. Z CYKLU: Okiem specjalisty 🧐. Dziecko z zaburzeniami integracji sensorycznej w przedszkolu – co może zrobić rodzic i nauczyciel? Zaburzenia integracji sensorycznej pojawiają się, gdy mózg niewłaściwie odbiera i organizuje bodźce sensoryczne, płynące z różnych zmysłów oraz nieprawidłowo na nie reaguje, zarówno emocjonalnie, jak perikanan yang dibudidayakan untuk tujuan sumber pangan sehari hari disebut. Czas rekrutacji Zbliża się czas rekrutacji do żłobków i przedszkoli. Z pewnością nie jeden rodzic zastanawia się, jaką placówkę wybrać – czy lepsze dla naszego dziecka będzie przedszkole publiczne, czy może zdecydować się na prywatne. Niektórzy z rodziców mogą rozważać również palcówki integracyjne. Wybór z pewnością nie jest łatwy i niestety nie ma jednej słusznej odpowiedzi na to pytanie. Tak naprawdę wszystko zależy od dziecka – jego potencjału, ale też ewentualnych trudności. Pewna część dzieci, które za kilka miesięcy rozpocznie edukację przedszkolną, ma problemy z przetwarzaniem bodźców sensorycznych. Zaburzenia integracji sensorycznej mogą przyczyniać się do trudności w zachowaniu, w relacjach społecznych, trudności emocjonalnych etc. Trudności te zależą oczywiście od rodzaju i stopnia nasilenia zaburzeń i wiele z nich wynika z nadwrażliwości na bodźce sensoryczne. Żeby przybliżyć temat przedstawię kilka przykładów tego, jak zaburzenia SI mogą wpływać na funkcjonowanie dziecka w grupie przedszkolnej. Dziecko nadwrażliwe dotykowo Dzieci nadwrażliwe dotykowo w większej grupie często przyjmują rolę obserwatorów. Dotyk, zwłaszcza niespodziewany, jest dla nich tak nieprzyjemny, że odbierają go jako zagrożenie. W związku z tym instynktownie wybierają aktywności samodzielne lub w mniejszej grupie. Wolą trzymać się z daleka od „tłumów”, żeby nie zostać przypadkiem dotkniętym, popchniętym. Źle się czują, kiedy muszą stać w rzędzie, siedzieć blisko innego dziecka, dlatego czasami zdarza się, że mogą odepchnąć kolegę, kiedy ten podejdzie za blisko. Problem może również stanowić ubieranie się, przejawiające się niejednokrotnie niechęcią do zakładania czapki, szalika, czy rękawiczek. W przypadku nadwrażliwości dotykowej w obrębie dłoni dzieci często nie chcą dotykać różnych faktur, a co za tym idzie unikają zabawy w piaskownicy, lepienia z plasteliny, malowania palcami, czy też używania kleju. Z kolei w przypadku nadwrażliwości w sferze oralnej mamy do czynienia z wybiórczością pokarmową, co powoduje jedzenie tylko niektórych pokarmów (o określonej konsystencji – często tzw. suchych, jak chleb, makaron bez dodatków) lub odmawianie jedzenia w przedszkolu w ogóle, zwłaszcza, kiedy nikt preferencji dziecka nie bierze pod uwagę. Dziecko nadwrażliwe słuchowo Nadwrażliwość słuchowa również często wiąże się z izolowaniem się od grupy, żeby zminimalizować ryzyko narażenia się na nieprzyjemne doznania. Dzieci nadwrażliwe na dźwięki źle się czują, kiedy przebywają w hałasie, są wtedy często rozkojarzone, pobudzone lub zestresowane. Mogą reagować nieadekwatnie do sytuacji – zatykać uszy na niektóre dźwięki, krzyczeć, czy nawet chować się w ciasne miejsca, kiedy jest głośno. Mogą nie lubić muzyki, zwłaszcza głośnej, ale sami często są hałaśliwi. Dziecko poszukujące wrażeń przedsionkowych i proprioceptywnych Sporą część dzieci z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego stanowią te, które są w nieustannym ruchu, ciągle się ruszają, wiercą, na coś wpadają, a do tego zwykle są głośne i nieuważne. Są to dzieci, których układ nerwowy zbyt słabo odbiera informacje pochodzące z ruchu i docisku, w związku z czym czują oni nieodpartą potrzebę dostarczania ich sobie poprzez szybkie ruchy ciała i częste zmiany pozycji. Dzieci te z uwagi na swoją dużą ruchliwość dosyć często ulegają wypadkom, trudno im również spokojnie siedzieć podczas zajęć, czy to na dywanie, czy przy stoliku. Wymagają ciągłego przywoływania uwagi, gdyż nadmierna potrzeba ruchu utrudnia im skupienie się na wykonywanym zadaniu. Dziecko nadwrażliwe przedsionkowo Nadwrażliwość przedsionkowa oznacza, że dziecko zbyt mocno odbiera wrażenia płynące z ruchu, przez co ruchu unika, kiedy tylko może, zwłaszcza jeżeli jest to nowa, nieznana aktywność. Dzieci z nadwrażliwością na bodźce pochodzące z ruchu, często nie lubią huśtania się na huśtawce, czy kręcenia na karuzeli, boją się wspinania i wysokości. Mogą zareagować lękiem, kiedy ktoś będzie chciał poruszać nimi w przestrzeni. Dzieci te zwykle wybierają aktywności spokojne i statyczne, a na placu zabaw często siedzą i obserwują innych lub wybierają zabawę niezwiązaną z ruchem, np. zabawa w piaskownicy. Ograniczając zabawy ruchowe, pozbawiają siebie wielu cennych doświadczeń, przez co mają słabiej rozwiniętą motorykę dużą. Powyższe przykłady to najczęściej spotykane rodzaje zaburzeń integracji sensorycznej u dzieci i ich konsekwencje. Oczywiście każde dziecko jest inne i jego trudności mogą manifestować się w różnoraki sposób. Ważne, żeby mieć świadomość, jak poszczególne zaburzenia mogą wpływać na funkcjonowanie dziecka w przedszkolu i wiedzieć, jak dziecko wesprzeć, aby było mu łatwiej. Pierwszym krokiem jest tu oczywiście diagnoza i terapia integracji sensorycznej. Drugim znalezienie odpowiedniego przedszkola. Liczba dzieci w grupie, zwłaszcza w przypadku dzieci nadwrażliwych na bodźce sensoryczne, nie jest bez znaczenia – im mniejsza grupa, tym lepiej. Lepiej też, kiedy w przedszkolu jest mniej kolorów, kiedy sale są duże i przestronne. Przyjazne sensorycznie otoczenie to jedno, ale najważniejszy jest tak naprawdę nauczyciel, który wykazuje zrozumienie dla trudności dziecka i wie, z czego one wynikają. Anna Chacińska pedagog specjalny, specjalista integracji sensorycznej Jeśli proces integracji układów zmysłów jest zaburzony, pojawiają się problemy w rozwoju psychoruchowym dziecka, uczeniu się oraz w zachowaniu. Dzieci z zaburzoną integracją sensoryczną będą rozwijały się „nierówno” – część ich układu nerwowego funkcjonuje bowiem w sposób zaburzony lub nieprawidłowy, podczas gdy inne obszary działają poprawnie. W związku z tym wielu rodziców może nie zdawać sobie sprawy z tego, że zachowanie ich dziecka czy kłopoty z nauką są skutkiem zaburzeń neurologicznych, nad którymi nie jest ono w stanie zapanować. Najczęściej występujące objawy dysfunkcji integracji sensorycznej możemy podzielić na trzy główne kategorie: Problemy z modulacją sensoryczną – odnosi się ona do tego, jak dziecko reguluje swoje reakcje na odbierane wrażenia. Wyróżniamy tu nadreaktywność, podreaktywność oraz poszukiwanie wrażeń z dyskryminacją sensoryczną – odnosi się do trudności, jakie napotyka dziecko podczas rozróżnienia docierających do niego motoryczne o podłożu sensorycznym – odnoszą się do trudności dziecka z planowaniem ruchów poszczególnych części swojego ciała oraz poruszania całym ciałem, a także z realizacją tego planu. 1. Problemy z modulacją sensoryczną Dotyk Dziecko nadreaktywne – unika dotykania i bycia dotykanym przez innych oraz przez przedmioty. Bardzo ostro reaguje na ubrudzenie się, niektóre faktury ubrania (metki, rajstopy) i pożywienia oraz na przypadkowe lekkie podreaktywne – będzie nieświadome tego, że ma brudną buzię, ręce czy ubrania. Może nie zauważyć, że zostało dotknięte. Bardzo często będzie upuszczało przedmioty. Nie ma także wewnętrznej potrzeby, by bawić się poszukujące wrażeń sensorycznych – takie dziecko będzie taplało się w błocie, wyrzucało z pojemników zabawki i celowo w nich grzebało. Często żuje przedmioty (np. mankiety, długopis), ociera się o ściany oraz meble, a także wpada na inne osoby. Uwaga! Reklama do czytania Jak zrozumieć małe dziecko Poradnik pomagający w codziennej opiece Twojego dziecka Ruch i poczucie równowagi Dziecko nadreaktywne – nie lubi ruchu oraz tego, by ktoś je poruszył z zaskoczenia. Czuje się mało bezpieczne, bardzo boi się upadku i utraty równowagi. Stoi mocno obiema nogami na ziemi. Cierpi również na chorobę podreaktywne – nie zauważa lub nie ma nic przeciwko temu, że ktoś je porusza. Nie zdaje sobie z tego sprawy, że zaraz upadnie oraz kiepsko się chroni przed upadkiem. Ma problemy z rozpoczęciem działania, jednak kiedy już to zrobi, to potrafi na przykład huśtać się przez bardzo długi czas i nie robi mu się od tego poszukujące wrażeń sensorycznych – takie dziecko bardzo lubi szybki ruch obrotowy, od którego może nie robić mu się niedobrze. Nieustannie jest w ruchu, wierci się, przyjmuje pozycje do góry nogami, jest bardzo śmiałe i często ryzykuje. Pozycja ciała i kontrola mięśni Dziecko nadreaktywne – może być usztywnione i nieskoordynowane. Unika zabaw, w których mięśnie odbierają wrażenia podreaktywne – nie ma wewnętrznej potrzeby ruchu oraz zabawy. Ożywia je aktywność fizyczna polegająca na pchaniu, ciągnięciu, podnoszeniu oraz noszeniu ciężkich poszukujące wrażeń sensorycznych – uwielbia, gdy się je przytula i ściska. W większym stopniu niż inne dzieci szuka okazji do ciężkiej pracy oraz bardziej energicznych zabaw. Wzrok Dziecko nadreaktywne – takie dziecko jest nadmiernie podekscytowane, gdy w polu widzenia pojawia się zbyt dużo elementów (np. zabawek, słów czy ludzi). Często zasłania oczy, ma trudności z nawiązaniem kontaktu wzrokowego, nie uważa podczas pracy przy biurku, nadmiernie reaguje na jasne światło. Zawsze jest czujne, ożywione, podminowane i w stanie podreaktywne – ignoruje nowe bodźce wzrokowe, takie jak przeszkody pojawiające się na jego drodze. Prawie nie reaguje na zbliżające się w jego kierunku przedmioty. Zdarza się także, że nie odwraca wzroku od źródła jasnego światła. Długo wpatruje się w twarze oraz przedmioty, sprawiając przy tym wrażenie, że ich nie poszukujące wrażeń sensorycznych – szuka miejsc stymulujących wzrokowo oraz przygląda się im przez długi czas. Przyciągają je błyszczące, poruszające się przedmioty, a także jasne, migoczące światło (np. stroboskopowe albo słoneczne, przesączające się przez żaluzje). Książeczki kontrastowe NATULI Pakiet: Zupa + Pranie + Spacer Proste i zabawne książeczki kontrastowe, które stymulują rozwój i naturalną ciekawość dziecka. Słuch Dziecko nadreaktywne – zasłania uszy, odcinając dźwięki i ludzkie odgłosy. Narzeka także na hałasy (np. odgłos odkurzacza, suszarki), które nie przeszkadzają podreaktywne – dziecko ignoruje zwyczajne dźwięki i głosy, ale potrafi się także „włączyć” w wyniku głośnych muzycznych rytmów albo niespodziewanych lub blisko pojawiających się głośnych poszukujące wrażeń sensorycznych – lubi głośne dźwięki (np. głośno nastawiony telewizor). Uwielbia tłum oraz hałaśliwe i ruchliwe miejsca. Zdarza się także, że samo mówi tubalnym głosem. Węch Dziecko nadreaktywne – nie lubi zapachów, których inni nie zauważają (np. zapachu dojrzałych bananów).Dziecko podreaktywne – nie zdaje sobie sprawy z nieprzyjemnych zapachów i nie potrafi wyczuć zapachu swojego poszukujące wrażeń sensorycznych – poszukuje silnych zapachów, nawet tych nieprzyjemnych. Wącha jedzenie, ludzi oraz przedmioty. Smak Dziecko nadreaktywne – zdecydowanie nie toleruje niektórych konsystencji i temperatury pokarmów. Może się krztusić podczas podreaktywne – może jeść ostro przyprawione pokarmy bez żadnych poszukujące wrażeń sensorycznych – może lizać i smakować niejadalne przedmioty (np. ciastolinę czy zabawki). Mogą preferować mocno przyprawione lub bardzo gorące przyprawy. 2. Problemy z dyskryminacją sensoryczną Dotyk Dziecko nie potrafi rozpoznać, w którą część ciała zostało dotknięte. Ma nieprawidłową świadomość własnego ciała, „nie ma kontaktu” ze swoimi dłońmi i stopami. Bez patrzenia na przedmiot nie potrafi nazwać go na podstawie dotyku. Niezdarnie się ubiera, niezgrabnie radzi sobie z guzikami, klamerkami itp. Nieudolnie posługuje się sztućcami, a także przedmiotami w sali lekcyjnej. Może mieć problem z oceną, czy siniak jest bolesny, czy ból się zwiększa, czy zmniejsza lub czy jest mu gorąco, czy zimno. Ruch i poczucie równowagi Dziecko nie czuje, że upada, zwłaszcza gdy ma zamknięte oczy. Jest zdezorientowane po obracaniu, zmianie kierunków albo pozycji innej niż stanie obunóż na ziemi w sposób wyprostowany. Nie potrafi stwierdzić, kiedy ma już dość ruchu. Pozycja ciała i kontrola mięśni Takie dziecko może nie znać swojego ciała. Jest niezdarne i może mieć problemy z prawidłowym ustawieniem swoich kończyn podczas ubierania lub pedałowania na rowerze. Nie umie stopniować ruchów – używa zbyt mało lub zbyt dużo siły, gdy pisze długopisem, bawi się zabawkami, otwiera drzwi bądź kopie piłkę. Podczas zabaw i interakcji z innymi obija się o nich, wpada na nich lub gwałtownie ich roztrąca. Wzrok Dziecko może nie dostrzegać podobieństw lub różnic między obrazkami, napisanymi słowami, przedmiotami czy twarzami (przy wykluczeniu wady wzroku). Nie potrafi interpretować wyrazu twarzy ani gestów innych osób. Ma także trudności z zadaniami o charakterze wzrokowym, np. z porządkowaniem kolumn cyfr czy ocenianiem położenia różnych obiektów (oraz siebie) w przestrzeni. Ma problem z poruszaniem się bez wpadania na przedmioty. Słuch Dziecko może mieć trudności z zauważaniem różnic między dźwiękami, zwłaszcza spółgłoskami kończącymi wyrazy (przy wykluczeniu infekcji ucha albo dysleksji). Nie potrafi powtórzyć (ani stworzyć) żadnych rytmów. Śpiewa, fałszując. Szuka wskazówek u innych osób, ponieważ instrukcje werbalne mogą być dla niego mylące. Ma kiepskie umiejętności słuchowe, które objawiają się np. problemami z wyłowieniem głosu nauczyciela z panującego dookoła gwaru lub trudnościami w skupieniu się na jednym dźwięku. Węch i smak Dziecko nie potrafi rozróżnić konkretnych zapachów, np. cytryny, octu czy mydła. Nie rozróżnia smaków ani nie potrafi zauważyć, czy jedzenie jest zbyt ostre, słone lub słodkie. Może wybierać pokarmy na podstawie ich wyglądu. 3. Problemy motoryczne o podłożu sensorycznym Dziecko z zaburzeniami posturalnymi może mieć problemy w obrębie następujących umiejętności motorycznych: Elementy składowe ruchów Dziecko może być napięte albo mieć obniżone napięcie mięśniowe. Słabo chwyta przedmioty, z trudem staje w pozycji wyprostowanej i ją utrzymuje. Ma problemy z pełnym zginaniem i rozprostowywaniem kończyn. Garbi się i siedzi niedbale. Z trudnością unosi swoje ciało do raczkowania, skręca ciało do rzutu piłką. Równowaga Dziecko łatwo traci równowagę podczas chodzenia lub zmiany pozycji ciała. Potyka się „o powietrze”. Koordynacja obustronna Dziecko ma problemy z jednoczesnym wykorzystywaniem obu stron ciała podczas skakania, chwytania piłki, trzymania się łańcuchów huśtawki lub jej odpychania. Trudno mu skoordynować ręce tak, by jedna pomagała drugiej (np. trzymając kartkę podczas jej wycinania czy trzymając kubek podczas jednoczesnego nalewania do niego napoju). Koordynacja w obrębie jednej strony Dziecko może nie preferować jednej ręki, podczas codziennych czynności (rysowania lub jedzenia) posługuje się raz prawą raz lewą ręką. Podczas posługiwania się przedmiotami może przekładać je z dłoni do dłoni. Może jeść za pomocą jednej ręki, ale rysować drugą. Przekraczanie linii środkowej ciała Może mieć trudności z używaniem ręki, stopy bądź oka po przeciwnej stronie ciała, np. podczas rysowania jedną ręką bądź czytania – przy przekraczaniu linii środkowej przebiegającej przez kartkę. Dziecko z dyspraksją, czyli trudnościami z wykonywaniem celowych i skoordynowanych ruchów będzie miało problemy z następującymi umiejętnościami motorycznymi: Warto jeszcze przeczytać: Elementy składowe praksji (z gr. prάksis – zdolność wykonywania celowych ruchów) Dziecko może mieć problemy z zaplanowaniem nowego złożonego zadania, zaplanowaniem poszczególnych etapów działania i dopasowaniem do nich ruchów swojego ciała czy z przeprowadzeniem wieloetapowego planu działania. Może być niezdarne, niezręczne, pozornie nieostrożne i mieć skłonności do wypadków. Planowanie dużej motoryki Dziecko może mieć słabą koordynację motoryczną i niezgrabnie poruszać się między meblami bądź na placu zabaw wśród dzieci. Ma kłopoty w poruszaniu się po schodach, na torach przeszkód, podczas używania sprzętów na placu zabaw, a także podczas czynności angażujących większe mięśnie, takich jak: chodzenie, maszerowanie, raczkowanie lub obracanie się wokół własnej osi. Zdolność opanowywania nowych umiejętności motorycznych (np. przeskakiwania) może się pojawić znacznie później niż pozostałe zdolności. Planowanie małej motoryki: dłonie Dziecko może mieć trudności z zadaniami manualnymi (np. z rysowaniem, pisaniem, posługiwaniem się guzikami, otwieraniem torebek z przekąskami, używaniem sztućców, układaniem klocków i puzzli). Planowanie małej motoryki: oczy Dziecko może mieć trudności z jednoczesnym używaniem obojga oczu, śledzeniem przedmiotów, skupieniem wzroku lub przenoszeniem wzroku z przedmiotu dalszego na bliższy. Może napotykać problemy z przepisywaniem z tablicy, trzymaniem się czytanego miejsca w książce oraz organizowaniem sobie przestrzeni na biurku. Może mieć niechlujne pismo i złą koordynację wzrokowo-ruchową w trakcie rysowania, pracy innymi technikami plastycznymi, budowania z klocków lub zawiązywania butów. Planowanie małej motoryki: usta Dziecko może mieć trudności ze ssaniem z piersi albo piciem przez słomkę, a także z jedzeniem, żuciem i przełykaniem. Nie radzi sobie z robieniem baniek mydlanych. Trudność sprawia mu utrzymanie zamkniętej buzi. Może się nadmiernie ślinić. Może mieć także problemy z wymową i zrozumiałym wypowiadaniem się (do ukończenia trzeciego roku życia). Kiedy należy zasięgnąć opinii specjalisty? Jak widać, objawów zaburzenia integracji sensorycznej jest wiele i często przypominają one symptomy innych zaburzeń oraz schorzeń. Dziecko, które motorycznie rozwija się prawidłowo, może borykać się np. z problemami z zakresu modulacji sensorycznej (niechęć do mycia głowy lub obcinania paznokci, nietolerowanie niektórych konsystencji pokarmu bądź faktur ubrań), przez co możemy odnieść wrażenie, że dziś każde dziecko cierpi na zaburzenie integracji sensorycznej. Prawda jest jednak taka, że nie istnieje coś takiego, jak idealna integracja sensoryczna. Są osoby, które integrują bodźce w stopniu bardzo dobrym, inne w stopniu przeciętnym, a jeszcze inne – słabo. Sygnałem alarmowym dla rodziców powinno być częste powtarzanie się u dziecka pewnych objawów oraz nietypowych zachowań. Wtedy należy udać się do doświadczonego terapeuty integracji sensorycznej, który – posługując się specjalistycznymi testami oraz obserwując dziecko podczas zabawy – oceni stopień zaburzeń. Dzięki prawidłowo dobranej terapii oraz rodzicom wykazującym wsparcie i zrozumienie dzieci, u których zdiagnozowano zaburzenia integracji sensorycznej, w dorosłym życiu są w stanie normalnie pracować, nawiązywać przyjaźnie, a także uprawiać różne sporty, nawet jeśli niektóre czynności wciąż będą sprawiały im trudność. Bibliografia: Ayers Dziecko a integracja sensoryczna, Harmonia, Gdańsk 2016; Borkowska M., Wagh K., Integracja sensoryczna na co dzień, PZWL, Warszawa 2017; Kranowitz Nie-zgrane dziecko. Zaburzenia przetwarzania sensorycznego – diagnoza i postępowanie, Harmonia, Gdańsk 2012; Ośrodkowy układ nerwowy kształtuje się po narodzeniu w odpowiedzi na docierające bodźce z pięciu zmysłów. Na przykład, poczucie przestrzeni – wiedza, gdzie znajdują się kończyny i tułów oraz jakie są ich zadania – jest niezbędna dla każdego dorastającego dziecka. Niekiedy jednak to poczucie jest u nich zaburzone. Integracja sensoryczna odgrywa tutaj bardzo ważną rolę. Spis treściCzym jest integracja sensoryczna?Objawy zaburzeń integracji sensorycznejZmysły i umiejętności motoryczne w integracji sensorycznejCharakterystyczne cechy i zachowania dzieci z zaburzeniami SI Czym jest integracja sensoryczna? Integracja sensoryczna (ang. Sensory Integration) to proces, w którym mózg agreguje dochodzące do niego informacje pochodzące z otoczenia oraz z ciała, a następnie w odpowiedzi wysyła odpowiednią informację zwrotną. Podstawowymi zmysłami integracji sensorycznej są: dotyk, równowaga oraz czucie ciała. Mają one niebagatelny wpływ na funkcjonowanie naszych organizmów w życiu codziennym. Właściwa integracja tych zmysłów stanowi podłoże do odpowiedniego rozwoju i działania pozostałych zmysłów i umiejętności. Mowa tutaj na przykład o wzroku, mowie, słuchu, umiejętności chodzenia oraz zdolności wykonywania precyzyjnych czynności – wycinanie, pisanie, malowanie czy modelarstwo. Dla dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej te zmysły mogą niewłaściwie funkcjonować. Wykazują one nieprawidłowości w funkcjonowaniu mózgu. Na przykład w sferze wyczucia dotykowego - dotyk innych ludzi i różnego rodzaju przedmiotów może być niewłaściwie odbierany lub przetwarzany przez ośrodkowy układ nerwowy. Takie dzieci wydają się być niezdolne do właściwej interpretacji bodźców dotykowych, nie mówiąc już o ich koordynacji ze zmysłami wzroku i słuchu. Pojęcie zaburzenia integracji sensorycznej jest wykorzystywane do scharakteryzowania tej niepełnosprawności. Objawy zaburzeń integracji sensorycznej Zaburzenia SI mogą objawiać się zaburzeniami poznawczymi, motorycznymi, społecznymi/emocjonalnymi, mowy lub utrzymania uwagi. Dziecko cierpiące na tę dysfunkcję może miewać problemy z właściwą reakcją na bodźce dotykowe lub może mieć kłopoty z dokładnym planowaniem i organizacją obowiązków w szkole i w zaburzeń SI Następujące objawy mogą wskazywać na zaburzenia integracji sensorycznej u dziecka: opóźnienie w nauce;opóźnienie w mówieniu lub zdolnościach motorycznych;trudności w przenoszeniu uwagi z jednej rzeczy na inną;łatwość w dekoncentrowaniu się;impulsywność;niezdolność do uspokojenia się i relaksu;nadwrażliwość lub niewrażliwość na dotyk, ruch, obrazy lub dźwięki;nieporadność fizyczna;niska samoocena lub poczucie własnej wartości;społeczne i/lub emocjonalne problemy;niezwykle wysoki lub niski poziom aktywności. Zmysły i umiejętności motoryczne w integracji sensorycznej Bodźce generowane przez nasze zmysły stanowią część wszystkich doświadczeń ruchowych. Poniższe umiejętności są wykorzystywane za każdym razem gdy dana osoba angażuje się w ruchy w ramach małej lub dużej motoryki. Dla dzieci z dysfunkcją integracji sensorycznej wykorzystuje się specjalne programy oraz pomoce dydaktyczne w terapii integracji sensorycznej, które wspierają je w rozwoju określonych umiejętności, zapewniając ćwiczenia dla konkretnych potrzeb. Zmysł równowagi Równowaga odnosi się do ruchów ciała lub zmiany jego położenia w celu utrzymania lub odzyskania balansu. Ruch może być nieznaczny, jak na przykład utrzymanie pozycji siedzącej w samochodzie, który bierze zakręt lub duży, taki jak uchronienie się przed upadkiem wykorzystując ręce i dłonie. Czynności usprawniające równowagę muszą być właściwie dostosowane do rozwoju dziecka ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Duże znaczenie ma tutaj odpowiednie wyposażenie sali integracji kinestetyczny Kinestezja lub propriocepcja dotyczy informacji pochodzących z wnętrza ciała – głównie z mięśni, stawów oraz więzadeł. Stanowi źródło informacji o kondycji ciała oraz zajmowanej pozycji w określonej przestrzeni. To wewnętrzna świadomość dotycząca naszych części ciała, pozwalająca nam na wykonywanie zadań związanych z koordynacją. Współskurcz (kokontrakcja) obejmuje pracę mięśni po obu stronach stawu, które kurczą się w tym samym momencie. Współskurcz stanowi rodzaj stabilizatora stawów, umacnia je i jest bardzo ważny w koordynacji wykonywanych ruchów. Wspiera utrzymywanie postawy siedzącej, stojącej oraz innych pozycji ciała. Planowanie motoryczne Planowanie motoryczne (praksja) to zdolność osoby do organizowania, planowania a następnie wykonywania nowych lub wcześniej niepraktykowanych aktywności ruchowych. Systemy sensoryczne, w szczególności dotyk, mają największe znaczenie dla planowania dotyku Dotyk interpretujemy jako wiadomość sensoryczną odbieraną przez skórę. Informacja dotykowa stanowi podstawę nauki o obiektach zewnętrznych, jak również o kondycji naszego ciała. Jeśli ta informacja nie jest wystarczająco dokładna może utrudniać uczenie się i przedsionkowy Układ przedsionkowy (błędnik i jądra przedsionkowe w pniu mózgu) jest zlokalizowany w uchu wewnętrznym i aktywuje się poprzez ruch lub zmianę pozycji głowy. W połączeniu z układem kinestetycznym oraz wzrokowym steruje ośrodkowym układem nerwowym. Dzięki temu ciało jest ułożone w pożądanej pozycji w określonej przestrzeni oraz w obliczu działającej siły grawitacji, tak, że dziecko jest zdolne do utrzymania równowagi. Utrzymywanie równowagi stanowi rezultat właściwie działającego układu przedsionkowego. Ćwiczenia w tym obszarze sprzyjają wykonywaniu bardziej efektywnych ruchów, balansowaniu, utrzymywaniu równowagi oraz polepszeniu orientacji przestrzennej. Powinniśmy zachęcać dzieci, lecz nie możemy ich zmuszać do podejmowania określonych bilateralna Integracja bilateralna to zdolność do koordynacji obydwu części ciała. Dzięki niej ćwiczenia mogą być wykonywane tylko przez jedną stronę ciała, niezależnie od ruchów drugiej strony. Najważniejszy jest jednak fakt, że integracja bilateralna umożliwia koordynację obu części w trakcie wykonywania wielu sekwencji różnorodnych ruchów. Efekt ten zostaje osiągnięty po poprawnym przetworzeniu informacji dotykowych i kinestetycznych. Charakterystyczne cechy i zachowania dzieci z zaburzeniami SIChwiejne odczucia Dzieci z zaburzeniami SI często nie posiadają właściwie rozwiniętej zdolności percepcji. Mają one problem z odpowiednim przetwarzaniem doznań i odczuć w spójne informacje. Są one jednak potrzebne, aby przyswoić materiał w szkole oraz odpowiednio reagować na sytuacje mające miejsce podczas lekcji. Wyobraź sobie naukę, gdy docierające bodźce sprawiają wrażenie niekończącej się serii magicznych sztuczek. W przypadku niewłaściwego przetwarzania docierających bodźców przez dzieci, mogą one nie poświęcać należytej uwagi lub potrafią przesadnie reagować na dane zadania. Wykazują one małe zainteresowanie lub jego kompletny brak względem czynności, których wykonanie jest sensowne i konstruktywne. Takie dzieci często znajdują się w ruchu, co może świadczyć o potencjalnych zaburzeniach koncentracji uwagi (ADD) lub o zespole nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD). Mają one problemy z właściwą interpretacją informacji pochodzących ze świata zewnętrznego, przede wszystkim tych odbieranych przez układ przedsionkowy (zrozumienie przez mózg stanu utrzymania równowagi w trakcie doświadczania przez dziecko otoczenia oraz odczuć dotykowych). Dzieci mogą być niepewne grawitacyjnie lub stronić od dotyku. Bywa tak, że przemieszczają się, aby znaleźć środek ciężkości lub właściwy dla siebie poziom komfortu siadając na krześle, na podłodze lub próbując stać. Zdarza się, że o coś rozpaczliwie błagają lub zaczynają się kręcić. Takie dzieci mogą na przemian unikać lub pragnąć dotyku, co powoduje z kolei, że znajdują się w ciągłym słuchowo-wzrokowe Część mózgu w systemie limbicznym (decydująca, które bodźce są rejestrowane i dostarczane do naszej świadomości) również decyduje czy osoba zrobi coś z określoną informacją. Badania pokazują, że ta część może niewłaściwie funkcjonować w mózgach dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej. Nie rejestrują one obserwacji, które inni potrafią poczynić. Częściej niż inne bodźce sensoryczne, sygnały słuchowe i wzrokowe są ignorowane lub nierejestrowane. Czasami dzieci w sposób nadmierny rejestrują jeden dźwięk, nie rejestrując innego. Ich środowisko wizualne może również szwankować. Dzieci mogą patrzeć „przez” ludzi lub unikać patrzenia im w oczy. Dzieci z dysfunkcją SI często nie zwracają uwagi na przedmioty lub zabawki. Jednakże, czasami ich mózgi decydują się na poświęcenie intensywnej i długotrwałej uwagi drobnym detalom, takim jak linie na podłodze. (Należy jednak po raz kolejny mieć na uwadze, że może być to objaw zaburzenia koncentracji uwagi - ADD).Sprzeczne priorytety Dzieci z zaburzeniami SI miewają problemy z dekodowaniem i rozpoznawaniem, które informacje wizualne są ważne w danym momencie, a które nieistotne. Mają one często kłopoty również w rejestrowaniu innych odczuć, takich jak lekki dotyk lub mocny uścisk. Dziecko może nie reagować lub w negatywny sposób odpowiadać na dotyk innych ludzi. Takie dzieci często nie potrafią określić poziomu bólu podczas upadku lub uderzenia, chyba, że jest on bardzo silny. Niektóre dzieci są nadwrażliwe na fakturę rzeczy. Małe dzieci i przedszkolaki mogą sprzeciwiać się przyjmowaniu pokarmów stałych, ponieważ nie lubią odczuć się z tym wiążących. Mogą mieć także problemy z węchem i smakiem. Dzieci z dysfunkcją sensoryczną miewają kłopoty z rozpoznawaniem zapachów, lecz również potrafią przesadnie reagować na określoną woń. Bywa także, że mają zaburzony zmysł smaku. Bodźce docierające do dzieci poprzez mięśnie i stawy mogą mieć większe znaczenie niż te dostarczane przez oczy i uszy. Zginanie i rozprostowywanie rąk oraz nóg w stawach wydaje się być dla nich satysfakcjonujące. Ta ważna informacja proprioceptywna pomaga „uziemić” dzieci i zapewnić im poczucie bezpieczeństwa, ponieważ w ich mózgach zostają zarejestrowane silne odczucia. Dzieci te mogą usilnie zabiegać o ruch i stymulację układu przedsionkowego lub całkowicie z niej zrezygnować. Żadna z tych reakcji nie jest modulacja Modulacja to zdolność regulacji aktywności mózgu, obejmująca pomoc niektórym wiadomościom neuronowym w wywoływaniu większej ilości reakcji, jednocześnie blokując inne informacje w celu ograniczenia jego aktywności (przeciążenia). Mózgi niektórych dzieci nie zmieniają intensywności bodźców oddziałujących na układ przedsionkowy (np. wirowanie, skakanie, bujanie się) oraz zmysł dotyku. W efekcie takie dzieci mogą unikać wykonywania niektórych ruchów i stawać się niepewne, ponieważ nie potrafią kontrolować własnych odczuć. (Na przykład mogą czuć się niestabilnie siedząc na kolanach osoby dorosłej, która jednocześnie buja się z nimi na huśtawce). Potrafią również stawać się bardzo niepewne względem oddziaływującej grawitacji i otaczającej je przestrzeni. Mimo tej niepewności są w stanie jednak rejestrować te odczucia. W związku z tym, że dzieci mogą nie być biegłe w rejestrowaniu wielu bodźców z otoczenia, nie potrafią one harmonizować tych odczuć, aby wyciągnąć jednolite wnioski i utworzyć relację względem określonego miejsca. Przetwarzanie informacji wizualnych może zająć im dużo czasu. Nawet kiedy coś widzą, dzieci z dysfunkcją SI mogą nie zinterpretować tego odpowiednio. Kiedy doświadczają nowych sytuacji, mogą one reagować z niepokojem lub niechęcią. Terapia może poprawić te zachowania. Tylko w przypadku wielokrotnego powtarzania podobnych czynności dzieci będą w stanie rozpoznawać określone miejsca lub okoliczności jako znajome i bezpieczne. Niektóre z nich mają bardzo duże kłopoty z rozpoznawaniem elementów przestrzennych otoczenia, tak, że mogą być złe i zawiedzione, gdy coś zostaje zmienione lub przestawione w domu lub szkole. Problemy w planowaniu ruchów Bez prawidłowej rejestracji informacji sensorycznych przez skórę, mięśnie, stawy oraz układ przedsionkowy dzieci z dysfunkcją SI nie są zdolne do rozwinięcia właściwej percepcji własnego ciała. Może im brakować odpowiednich połączeń neuronowych (dobrego zrozumienia części własnego ciała, ich funkcji oraz zachowania w środowisku). Odpowiednie planowanie motoryczne jest skutkiem dobrze działającego ośrodkowego układu nerwowego. Słabe przetwarzanie sensoryczne utrudnia zdolność planowania motorycznego pod wieloma względami. Dziecko:nie potrafi bezproblemowo rozpoznać obiektu, który się przed nim znajduje;nie posiada odpowiedniej świadomości własnego ciała, aby być w stanie wykorzystać je właściwie w procesie planowania motorycznego;ma problemy ze zrozumieniem sposobu w jaki potencjalnie może wykorzystać dany przedmiot;niechętnie wykonuje istotne zadania;nie chce angażować się w wykonywanie niczego nowego lub innego;gdy robi coś, może okazać się, że dana czynność nie dostarcza mu oczekiwanego przyjemnego doświadczenia. Normalne ludzkie zachowanie agreguje bodźce i sygnały oraz odpowiada na dokonane obserwacje. Dzieci, które nie potrafią właściwie postrzegać środowiska fizycznego w którym się znajdują lub nie są zdolne do skutecznego reagowania względem tego otoczenia, nie posiadają tym bardziej podstaw do organizacji bardziej kompleksowych zachowań. Jeśli nie są one zdolne do zarządzania prostymi motorycznymi reakcjami adaptacyjnymi, takimi jak siedzenie z wyprostowaną sylwetką lub zmienianie pozycji siedzącej na stojącą, dzieci takie będą miały problem z bardziej złożonymi zachowaniami. Mowa tutaj o ruchach wykonywanych w środowiskach wymagających przetwarzania informacji dotykowych, z układu przedsionkowego oraz proprioceptywnego. LiteraturaM. C. Abraham, Sensory Integration, LDA, Greensboro, Karolina Północna, Stany Zjednoczone 2002P. G. Emmons, L. M. Anderson, Understanding Sensory Dysfunction, Jessica Kingsley Publishers, Londyn 2005M. Szybkowska, Elementy integracji sensorycznej, PWN Wydawnictwo Szkolne, Warszawa 2017M. Borkowska, Integracja sensoryczna w rozwoju dziecka, Harmonia, Gdańsk 2018

dziecko z zaburzeniami integracji sensorycznej w przedszkolu